Europese wetgeving kruisbesmetting allergenen

De Europese Commissie heeft allergenenmanagement een wettelijke basis gegeven. Het voorkomen van kruisbesmetting met allergenen was tot nu toe niet expliciet benoemd in wetgeving. Verordening (EG) nr. 852/2004 is hierop aangepast. 
De verplichting om kruisbesmetting te voorkomen heeft grote gevolgen voor alle voedingsmiddelenbedrijven, inclusief de primaire sector. Daarnaast zijn de Europese wijzingen hopelijk ook aanleiding om nationaal beleid, zoals van de NVWA rondom kruisbesmetting met allergenen, te heroverwegen en hiermee in lijn te brengen.

Hygiëneverordening

Verordening (EG) nr. 852/2004, ook wel de Hygiëneverordening genoemd, stelt algemene hygiënevoorschriften voor alle voedingsmiddelenbedrijven. Bedrijven worden onderverdeeld in de primaire sector en andere bedrijven. Onder primaire sector worden landbouwbedrijven (plant en dier), visserij en jacht verstaan, maar ook transporteurs en opslagbedrijven van deze producten. 
Door toevoeging van twee paragrafen aan de Verordening is het voorkomen van kruisbesmetting met allergenen verplicht voor de primaire sector en de rest van de voedselketen. Aanleiding hiertoe is o.a. de "CODE OF PRACTICE ON FOOD ALLERGEN MANAGEMENT” van Codex Alimentarius. 

Voorkomen kruisbesmetting verplicht

Alle schakels in de voedselketen moeten kruisbesmetting met allergenen voorkomen door apparatuur, na verwerking van één van de wettelijke allergenen, schoon te maken en te controleren. Dit betreft minimaal een visuele controle op achtergebleven productresten.
Bedrijven in de primaire sector realiseren zich niet altijd dat met een allergeen gewas of dier wordt gewerkt. Ook zijn ze vaak niet bewust van het feit dat allergenen aanwezig kunnen zijn in het dier zelf (bijv. granen in de krop of ei in de eierstokken van een kip), gewasbeschermingsmiddelen of meststoffen. Deze aanpassing zal dus grote gevolgen hebben voor deze sector.

Voorkomen van kruisbesmetting met allergenen staat overigens niet gelijk aan een volledig allergenenmanagementsysteem. Allergenenmanagement bestaat uit vijf basispijlers, waarvan beheersing van kruisbesmetting slechts één is. Toch is deze aanpassing een belangrijke eerste stap richting een veiligere en bredere productkeuze voor allergische consumenten. 
Helaas wordt in de nieuwe Hygiëneverordening niet aangegeven wat gedaan moet worden als kruisbesmetting met allergenen niet voorkomen kán worden. Gelukkig wordt in het recent gepubliceerde richtsnoer (zie onder) hierop wel toelichting gegeven.

Toelichtende documenten HACCP en BVP's 

In de Hygiëneverordening is een belangrijke rol weggelegd voor de HACCP-aanpak. Dit is de verplichte basis voor het borgen van voedselveiligheid voor alle bedrijven, behalve voor de primaire sector. Bedrijven mogen zelf een HACCP-analyse uitvoeren of mogen hiervoor "gidsen voor goede praktijken" gebruiken. Dit zijn in Nederland de goedgekeurde Hygienecodes, die door verschillende brancheverenigingen zijn opgesteld. In België zijn dit de Autocontrolegidsen. 

Basisvoorwaardenprogramma's

In 2016 heeft de Europese Commissie een handleiding opgesteld over toepassing van basisvoorwaardenprogramma's in een voedselveiligheidssysteem. Met een basisvoorwaardenprogramma (BVP) worden algemene hygiënerisico's geborgd. Dit is aanvullend op de specifieke procesrisico's die met de HACCP-analyse worden bepaald.
Een voedselveiligheidssysteem bestaat dus uit HACCP én BVP's.

Richtsnoeren detailhandel

De Europese Commissie heeft op 12 juni 2020 een richtsnoer gepubliceerd. Dit richtsnoer bevat de uitgewerkte en gedetailleerde BVP's en HACCP-analyses voor de detailhandel. Hieronder vallen restaurants, slagerijen, bakkerijen, cateringbedrijven, vishandel, ijssalons en cafés maar ook distributiecentra en supermarkten. Maar uiteraard zijn de principes uit dit richtsnoer ook toepasbaar op andere sectoren.

Allergenenrisicobeoordeling en waarschuwende etikettering

In het richtsnoer worden vier groepen van gevaren onderscheiden: microbiologisch, chemisch, fysisch en allergenen. Allergenen moeten beschouwd worden als een afzonderlijk gevaar. En dus niet als chemisch gevaar.
Op veel plaatsen worden aandachtspunten ten aanzien van allergenenbeheer benoemd. Dit betreft vooral het voorkomen van kruisbesmetting met allergenen, in dit document ook wel verontreiniging genoemd.
Voor allergenen is een generiek basisvoorwaardenprogramma (BVP6) uitgewerkt. Hierbij wordt als corrigerende maatregel benoemd: "Indien ondanks alle bovengenoemde maatregelen kruisbesmetting niet kan worden voorkomen, moeten de exploitanten op basis van een risicobeoordeling bepalen of zij informatie verstrekken over de mogelijke onbedoelde aanwezigheid van allergenen in voedsel."
Helaas wordt niet toegelicht hoe deze risicobeoordeling uitgevoerd moet worden. Wel is duidelijk dat een risicobeoordeling gebruikt moet worden voor Precautionary Allergen Labelling (PAL). Dit is belangrijk omdat op dit moment niet alle lidstaten, zoals Nederland, PAL erkennen. Zij hechten daarmee geen waarde aan allergenenrisicobeoordelingen. Andere landen zoals België, Duitsland en Denemarken doen dat wel. 

Toezicht en heroverweging nationaal beleid

De aanpassingen van de Hygiëneverordening zijn een belangrijke stap om allergenenmanagement bij bedrijven te verbeteren. Wetgeving ontbrak en toezicht en handhaving was beperkt (mogelijk).

In de nieuwe Hygiëneverordening wordt helaas niet aangegeven wat gedaan moet worden als kruisbesmetting met allergenen niet voorkomen kan worden. Wel in het richtsnoer. Daar worden risicobeoordeling van allergenen en de bijbehorende waarschuwende etikettering benoemd, maar niet uitgewerkt. Europese harmonisatie van de omgang met kruisbesmetting met allergenen is hard nodig. Helaas worden nog steeds geen concrete stappen gezet op Europees niveau. Op recente vragen in het Europees Parlement wordt verwezen naar Codex. Dit terwijl bij het opstellen van de Codex  Code of Practice juist besloten is om risicobeoordeling en PAL niet op te nemen.
Naast Europese harmonisatie is ook erkenning van het feit nodig dat kruisbesmetting met allergenen niet altijd voorkomen kan worden, maar dat dit geen ingrediënt is. Verschillende landen erkennen al het principe van risicobeoordeling en PAL. De Nederlandse overheid stelt zich nog steeds op het standpunt dat PAL een “melding zonder wettelijke status is" en dus niet meegewogen kan worden in risicobeoordelingen. 
De NVWA zal hun huidige beleid rondom PAL en ook hun referentiedoses hopelijk snel heroverwegen nu er wel wettelijke status is. Het huidige beleid leidt namelijk tot verwarring voor consumenten en bedrijven, onnodige recalls met kosten en voedselverspilling en een ongelijke handelsmarkt.

NASCHRIFT: op 3 maart 2021 is Verordening (EG) no 2021/382 vastgesteld. Het voorkomen van kruisbesmetting met allergenen is daarmee een wettelijke vereiste met ingang van 24 maart 2021. De Commission Notice uit 2016 wordt binnenkort herzien en verder verduidelijkt.

Bronnen:
Allergenen management opgenomen in Hygiëneverordening door Verordening (EG) nr. 2021/382 
Handleiding Europese Commissie BVP's en HACCP in voedselveiligheidsystemen (2016) 
Richtsnoeren Europese Commissie allergenen in HACCP en BVP detailhandel (2020)
Vraag Europees Parlement PAL
NVWA interpretatie kruisbesmetting allergenen (paragraaf 8.9)

Contact opnemen Afspraak maken