Nieuwsitem van 17-06-2020
Nieuw soort allergenenwaarschuwing op etiket
Er zijn verschillende vormen van allergeneninformatie op een etiket. De aanvullende allergenenwaarschuwing - niet te verwarren met de waarschuwing voor kruisbesmetting - is bezig aan een opmars. Een dergelijke waarschuwing is voor enkele Novel Foods wettelijk geregeld. Maar ook wordt deze vorm van etikettering steeds vaker vrijwillig gebruikt.
Aanvullende allergiewaarschuwing
Op etiketten van voorverpakte levensmiddelen zijn verschillende uitingen over allergenen te vinden (zie kader 1). Naast vier veel voorkomende vormen bestaat er ook nog een vijfde vorm van allergeneninformatie. Dit is de aanvullende allergenenwaarschuwing. Hierbij wordt gewaarschuwd voor een mogelijke allergische reactie op één van de ingrediënten, welke niet tot de veertien wettelijke allergenen behoort. Bijvoorbeeld omdat het ingrediënt als nieuw allergeen beschouwd wordt of omdat kruisreacties met één van de veertien wettelijke allergenen bekend zijn.
Kruisreactie
Als iemand allergisch is voor een bepaalde stof, is het mogelijk dat ook allergische reacties optreden met andere stoffen waarvan de eiwitten erg op elkaar lijken. De antistoffen van het afweersysteem herkennen dan de vergelijkbare eiwitten op dezelfde manier. Dit verschijnsel heet kruisreactie. Vaak treedt dit op bij planten uit dezelfde botanische familie. Denk aan amandel en abrikozenpitten of cashew en roze peper. Bij allergenenanalyses waarbij gebruik gemaakt wordt van antistoffen, zoals ELISA of sneltesten, zullen beide stoffen positief reageren. Maar soms ligt het minder voor de hand: zo hebben veel mensen met hooikoorts (pollenallergie) allergische reacties op appel. De eiwitten in pollen lijken erg op de eiwitten in appel. Bij kruisreactie wordt een ingrediënt van een product door het afweersysteem herkend worden als een ander allergeen. Kruisreactie is dus iets anders dan kruisbesmetting.
Novel Foods
De Europese Novel Foods Verordening (VERORDENING (EU) 2015/2283) regelt de toelating van voedingsmiddelen die vóór 1997 niet gangbaar waren in de Europese Unie. Het gaat over nieuwe voedingsmiddelen (novel foods) of voedingsmiddelen geproduceerd met nieuwe technologie. Novel Foods moeten beoordeeld worden op veiligheid bij het verlenen van toestemming voor gebruik in voedingsmiddelen. Bij het goedkeuringsproces wordt onder andere gekeken naar allergeniciteit en kruisreacties.
Raapzaadeiwit
Raapzaadeiwit is één van deze novel foods. De wettelijke definitie van het product is “een waterig eiwitrijk uittreksel van raapzaadkoek uit niet-genetisch gemodificeerde Brassica napus L. en Brassica rapa L.” Het gaat om eiwitten uit koolzaad én raapzaad, maar niet om raapzaadolie (wat al veel langer op de markt is). In het goedkeuringsproces is geconstateerd dat raapzaad allergische reacties kan veroorzaken bij mensen die allergisch zijn voor mosterd. Daarom is wettelijk vastgelegd in UITVOERINGSVERORDENING (EU) Nr. 2018/1023 dat een aanvullende allergiewaarschuwing opgenomen moet worden op het etiket. Hierbij moet vermeld worden dat raapzaadeiwit allergische reacties kan veroorzaken bij consumenten die allergisch zijn voor mosterd. Deze waarschuwing moet in de onmiddellijke nabijheid van de lijst van ingrediënten vermeld staan. In de praktijk worden deze waarschuwingen niet op etiketten gezien. Veel fabrikanten en ook leveranciers zijn niet op de hoogte van deze regelgeving of gaan ervan uit dat de bepaling niet voor hen geldt. Bijvoorbeeld bij gehydroyseerd raapzaadeiwit, dat veel gebruikt wordt in kruidenmixen. Hydrolyse tast eiwitten aan kan daarmee ook impact hebben op de allergeniciteit. Het is onduidelijk of de novel foodsbeoordeling van raapzaadeiwit - en daarmee de aanvullende allergiewaarschuwing - ook geldt voor gehydrolyseerd raapzaadeiwit of dat hiervoor een aparte toelating nodig is. Deze vraag is momenteel ingediend bij het Deskundigenoverleg Etikettering Levensmiddelen van het Regulier Overleg Warenwet (ROW-DEL).
Insecten (updated januari 2023)
Het gebruik van insecten, zoals krekels en meelwormen, op de westerse voedingsmarkt is betrekkelijk nieuw. Na een periode van gedogen zijn verschillende insecten ondertussen door EFSA beoordeeld. Onderdeel van de veiligheidsbeoordeling is de allergeniciteit. Uit diverse onderzoeken blijkt dat consumenten met een allergie voor schaaldieren zoals garnalen en/ of huisstofmijt ook allergisch reageren op insecten. Dit heeft te maken met vergelijkbare eiwitten die voorkomen in de verschillende diersoorten. Omdat de eiwitten erg op elkaar lijken, en door het afweersysteem op dezelfde manier herkend worden, kunnen de reacties in het lichaam hetzelfde zijn.
Momenteel zijn verschillende insecten toegelaten, namelijk meelwormen (Tenebrio molitor larva) en de kleine meelwormen (Alphitiobius diaperinus larvae), krekels en poeder van krekels (Acheta domesticus) en treksprinkhaan (Locusta migratoria). Bij al deze insecten moet een aanvullende allergiewaarschuwing op het etiket gezet worden. Dit is te vinden in de Uitvoeringsverordening (EU) 2017/2470.
Etiket reep met insecten. De aanvullende allergiewaarschuwing voor schaaldieren en huisstofmijten is opgenomen als tekst en icoon.
Kanariezaad
Canada heeft kanariezaad beoordeeld als novel food voor menselijke consumptie. Kanariezaad (Phalaris canariensis L.) is voornamelijk bekend als vogelvoer, maar kan ook gebruikt worden als meel of vlokken voor menselijke voeding. Het staat ook bekend onder de (Spaanse) naam “alpiste”. Kanariezaad is glutenvrij maar heeft een specifiek eiwit dat lijkt op één van de andere tarwe-eiwitten. Voor mensen met coeliakie levert het product geen risico’s op, maar voor mensen met een tarwe-allergie mogelijk wel. Daarom moet in Canada een aanvullende allergiewaarschuwing op het etiket vermeld worden bij gebruik van kanariezaad als ingrediënt: “may not be suitable for consumers with a wheat allergy”. Kanariezaad is vreemd genoeg in Europa niet als Novel Food beoordeeld. Het ingrediënt wordt ook hier in voedingsmiddelen gebruikt. Op etiketten, o.a. van Alpistedrank, worden echter geen waarschuwingen geplaatst.
Erwten
Erwten worden in toenemende mate gebruikt in de voedingsmiddelenindustrie. Niet alleen het eiwit wordt gebruikt voor plantaardige voeding maar ook erwtenzetmeel wordt ingezet bij producten zoals drop en ijs. Het aantal meldingen van allergische reacties op erwt neemt toe. Verschillende leveranciers van erwteneiwit en ook de Engelse patiëntenorganisatie Anaphylaxis Campaign adviseren om erwtingrediënten duidelijk te etiketteren. Zij raden aan de herkomst van het ingrediënt te vermelden in de lijst met ingrediënten. Dus niet als ‘zetmeel’ maar als ‘erwtenzetmeel’. Daarnaast raden sommige leveranciers aan om een aanvullende allergiewaarschuwing te hanteren met betrekking tot erwt of zelfs pinda. Erwten kunnen namelijk kruisreactie geven met andere peulvruchten, waar ook pinda’s onder vallen. Voor consumenten met een pinda-allergie kan consumptie van erwt daarom een risico vormen.
Nieuwe risico’s
Veel fabrikanten blijken niet of niet volledig op de hoogte te zijn van aanvullende allergiewaarschuwingen zoals voor raapzaadeiwit. Daarnaast is er ook onduidelijkheid over de vermelding van dit ingrediënt als het in een bewerkte vorm wordt gebruikt. Verder worden niet alle ‘nieuwe’ ingrediënten als Novel Food beoordeeld (kanariezaad) of zijn al op de markt voordat de beoordeling afgerond is (insecten). Tevens zijn nieuwe toepassingen voor bestaande producten in aantocht (erwt). De etikettering gebeurt niet altijd duidelijk. Hierdoor ontstaan nieuwe risico’s voor allergische consumenten. Dit is een aandachtspunt voor fabrikanten die nieuwe ingrediënten en toepassingen op de markt brengen.