Nieuwsitem van 14-12-2023
Nieuwe sulfiet analysemethode: geen vals-positieve resultaten
Sulfiet is een additief dat is toegestaan in een aantal verschillende voedingsmiddelen als conserveermiddel of voor kleurbehoud. Sulfiet kan echter overgevoeligheidsreacties uitlokken, zoals een astma-aanval. Sulfiet kan ook van nature voorkomen in producten. Maar hoe zit het wettelijk gezien met sulfiet dat van nature aanwezig is? En welke methode kan het best gebruikt worden om sulfiet te analyseren zonder dat vals-positieve resultaten optreden?
Reacties op sulfiet
EFSA definieert sulfieten als verbindingen waarbij zwaveldioxide (SO2) kan vrijkomen, in het lichaam of voedingsmiddel zelf. Deze stof kan voor reacties zorgen in het lichaam. Over het mechanisme van een reactie op sulfiet is nog weinig bekend. Sulfiet kan ademhalingsproblemen geven en is vooral voor mensen met astma een probleem. Bij een klein percentage van de mensen kan het ook leiden tot een anafylactische shock. Dit is de reden dat sulfiet één van de 14 wettelijke allergenen in Europa is. De detectielimiet (LOD) van de veelgebruikte Monier-Williams analysemethode van 10 mg/kg (10 ppm) is bij het vaststellen van de etiketteringswetgeving als norm gekozen.
Sulfiet als additief
In wijn, garnalen en gedroogd fruit kan sulfiet (E220-E228) gebruikt zijn als conserveermiddel of om de bruinverkleuring tegen te gaan. Fabrikanten van kleurstoffen (karamel en anthocyaninen) en glucosestroop voegen soms ook sulfiet toe (E150b en E163). De toepassing van sulfiet als additief is wettelijk beperkt voor diverse groepen voedingsmiddelen. In Verordening (EU) nr. 1333/2008 zijn limieten gesteld aan de dosering van sulfiet als ingrediënt aan deze producten. De toegestane hoeveelheden liggen in de orde van grootte van 100 mg/kg tot een maximum van 2.000 mg/kg (0,2%) in gedroogde zuidvruchten. Dit zijn vrij lage hoeveelheden in vergelijking met allergene eiwitten die voorkomen in allergeen bevattende ingrediënten. Zo bevat magere melkpoeder 350.000 mg/kg (35%) melkeiwit.
Etikettering sulfiet als ingrediënt
Zwaveldioxide en sulfieten gebruikt bij de levensmiddelenproductie moeten in veel landen (o.a. in Europa) geëtiketteerd als deze na productie nog in gehaltes van meer dan 10 mg/kg aanwezig zijn. Sulfiet kan in een vrije of gebonden vorm voorkomen in voedingsmiddelen, bijv. gebonden aan andere organische stoffen (zoals de koolhydraten). De wettelijke grens is gebaseerd op totaal sulfiet (totaal SO2), dus zowel vrij als gebonden SO2. Sulfieten die aanwezig zijn via een additief of via carry-over in een ingrediënt, moeten gemarkeerd in de ingrediëntendeclaratie met een duidelijke verwijzing (bijv. conserveermiddel E220 (zwaveldioxide) of conserveermiddel natriumsulfiet). De limiet geldt voor het gehalte in het eindproduct ná bereiding. Dat betekent dat de norm geldt voor het geconsumeerde product, niet voor de afzonderlijke ingrediënten. Neem de bereidingswijze of dosering (zoals toevoegen water aan droge soep of de dosering van knoflookpoeder in een saus) dus in acht.
Van nature aanwezig sulfiet
Gisten of bacteriën kunnen sulfiet vormen tijdens de fermentatie. Dit zijn vaak lage gehaltes. Bij van nature aanwezig sulfiet gaat het vaak om hoeveelheden tot maximaal 50-100 mg/kg. In wijn bijv. zijn deze hoeveelheden van nature gevormd sulfiet verwaarloosbaar ten opzichte van het toegevoegd sulfiet. In producten, zoals fruitconcentraten, is fermentatie of vergisting ongewenst. De vorming van sulfiet is dan een teken van een lagere kwaliteit. Ui, knoflook, prei (Allium soorten) maar ook diverse koolsoorten (mosterd en andere Brassica) en sojaeiwitten, bevatten natuurlijke zwavelverbindingen. Bij het drogen of concentreren van deze producten kan sulfiet worden gevormd. In producten kunnen dus zowel van nature aanwezige zwavelverbindingen als van nature gevormd sulfiet aanwezig zijn. Sulfiet kan ook verdwijnen uit producten. Sulfiet komt als gas vrij bij verhitting en bij een lage pH. Het kan dan niet meer in het eindproduct aanwezig zijn.
Etikettering van nature aanwezig sulfiet
Analysemethoden kunnen het verschil niet maken tussen van nature of toegevoegd sulfiet. Moet van nature aanwezige sulfiet meegeteld als totaal SO2 of heeft de term ‘totaal’ alleen betrekking op toegevoegd sulfiet? De Europese wet definieert een ingrediënt als stoffen die opzettelijk zijn toegevoegd, wat suggereert dat nature aanwezig sulfieten daar niet bij horen. De NVWA beschrijft in het Handboek Etikettering de etikettering van sulfieten wanneer deze aanwezig zijn via een additief. Dit impliceert dat de NVWA uitsluitende de bewust toegevoegde stoffen (zoals E220-E228) bedoelt. In andere Europese landen, zoals Denemarken, Zweden maar ook Canada en de Verenigde Staten hoeft van nature aanwezig sulfiet (zoals uit knoflook) niét gedeclareerd, zoals blijkt uit toelichtende documenten. De enige uitzondering is België. Volgens de FAVV moet de aanwezigheid van sulfiet vermeld vanaf 10 mg/kg, ongeacht of sulfiet als conserveermiddel is toegevoegd of van nature aanwezig is.
Risicobeoordeling en PAL
Geharmoniseerde wetgeving voor de risicobeoordeling van kruisbesmetting met allergenen ontbreekt tot op heden. Overheden, fabrikanten en afnemers gebruiken steeds vaker een kwantitatieve risicobeoordeling op basis van veilige hoeveelheden (reference doses) voor allergene eiwitten, zoals VITAL. Op basis van een risicobeoordeling en toetsing tegen een veilige grens wordt bepaald of een allergenenwaarschuwing (precautionary allergen labelling – PAL) nodig is. Sulfiet is in voedingsmiddelen in relatief lage concentraties aanwezig. Om een gehalte te bereiken boven 10 mg/kg door overdracht van een product dat sulfiet bevat in concentraties van 100-200 mg/kg, is 5-10% vermenging nodig. Dit ligt niet in de orde van grootte van kruisbesmetting. Een PAL voor sulfiet en maatregelen, zoals het testen van oppervlakken na reiniging, zijn dan ook meestal niet zinvol.
Keuze juiste laboratoriumanalyse
Voor bepaling van sulfiet in voedingsmiddelen zijn diverse methoden beschikbaar, welke verschillen in betrouwbaarheid en nauwkeurigheid. Een veelgebruikte meetmethode voor sulfiet is de Europese NEN standaard Monier-Williams methode. Deze methode kent echter storingen. De analyse bepaalt zwavelachtige componenten (o.a. in gedroogde knoflook) en vluchtige zuren (o.a. azijnzuur, zuren gebruikt in bepaalde conserveermiddelen en zuurteregelaars) ook mee. Dit kan leiden tot een vals-positieve uitslag of een overschatting van het sulfietgehalte. Laboratoria rapporteren regelmatig vals-positieve resultaten voor producten met azijn (zoals mosterd), ui en knoflook, zelfs met onnodige recalls tot gevolg. In de Verenigde Staten gebruikt de FDA sinds 2022 de LC-MS/MS methode voor bepaling van sulfiet. De FDA gebruikt deze methode als eerste screening. Met deze methode worden vluchtige zuren en zwavelverbindingen niet gemeten als sulfiet. Bij een positief resultaat, bevestigt de FDA dit met de Monier-Williams methode. Voordeel van deze methode is ook dat de detectielimiet lager is dan de wettelijke grens, namelijk 0,5 mg/kg totaal SO2.
Allergenen Consultancy heeft meegewerkt aan de implementatie van deze LC-MS/MS methode in Nederland, welke onlangs geaccrediteerd is.
Conclusie
Helaas is er geen Europese interpretatie over van nature aanwezig sulfiet. Geen enkele methode kan onderscheid maken tussen toegevoegd sulfiet en van nature gevormd sulfiet. Om vals-positief resultaten te voorkomen is het belangrijk om de juiste keuze te maken voor de methode voor de bepaling van sulfiet. Bij sommige producten kan er sulfiet gerapporteerd worden, terwijl het niet aanwezig is. Fabrikanten, afnemers en overheden trekken hierdoor onjuiste conclusies over etikettering en terugroeping van producten van de markt. Allergenen Consultancy biedt sinds kort een nieuwe LC-MS/MS analysemethode aan, waarbij geen vals-positieve resultaten optreden.
Bronnen:
Verordening voedselinformatieverstrekking
FAVV FAQ Allergenen en kruisbesmetting
Scientific opinion EFSA allergenic foods
Bepaling sulfiet geoptimaliseerde Monier-Williams NEN
Comparison multiple methods determination of sulphite in Allium and Brassica vegetables
FDA Import Alert undeclared added sulfiting agents
FDA new method for analysis of sulfites in foods